Türkçenin Cümle Bilgisi

Yakup Yılmaz

Dillerin cümle yapıları kendilerine mahsus özellikler sergiler. Türkçe, Altay dilleri içinde yer alır ve cümle dallanması soladır, yani ögeleri yüklemin soluna doğru sıralanır. Hint‐Avrupa dillerinde dallanma sağadır, yani ögeler yüklemin sağına sıralanır. Dallanma sadece cümle bütününde değil, öbek kuruluşunda da kendini gösterir. Türkçede öbek kurulurken tamlayan önce tamlanan sonra gelirken, Hint‐Avrupa dillerinde ise tamlanan önce tamlayan sonra gelir. Bir dil konuşuru kendine yabancı bir dili öğrenmek isterse dillerin dallanma biçimini bilmek zorundadır. Türkçenin dallanması, yani öbek ve ögelerinin kuruluş sırası, Türkçe konuşurlarının karşısına başka dilleri öğrenirken en büyük engel olarak çıkmaktadır. Yabancı dil öğreniri olarak ortaya çıkan kişilerin dillerin dallanmasını ve özellikle Türkçenin dallanma düzenini öğrenip yeni edineceği dil ile kıyas ederek farklılığı bellemelidir. Türkçede cümlenin merkezinde ve yönetiminde fiil vardır. Fiilin çekimlenmiş hali cümlede yöneticidir, çekimlenmemiş hali de fiilimsi öbeklerinde yönetici olur. Çekimlenmiş fiillerde zaman, kip, kişi vardır, bunlar da cümleyi özneyüklem merkezinde kuracak ögelerdir. Çekimlenmiş fiilin cümledeki görünümü olan yüklem yoksa bir cümleden söz edilemez. Cümlenin kurucu veya merkez kelimesi fiildir.

(Tanıtım Bülteninden)