Zeki Velidi Togan

_{İlmi Hayatı, Eserleri, Siyasi Faaliyetleri, Hatıraları}

Serkan Acar

Türkiye, Rusya, İran ve Çin gibi zengin ve köklü tarihe sahip devletler, modern dünyaya uyum sağlamak için çırpınırken pek çok âlim şahsiyet yetiştirdiler. Hiç şüphe yok ki bunlardan birisi de Rusya mahkûmu Türk boylarından olan Başkurtlara mensup Zeki Velidi Togan'dır. Bıraktığı eserlerin ilmî derinliğinden açıkça anlaşıldığı üzere, fevkalâde kabiliyetli bir kimse olan Togan, erken yaşlarda Arapça, Farsça ve Rusça gibi mühim dilleri öğrenmiş ve daha 21 yaşında iken kaleme aldığı Türk ve Tatar Tarihi isimli kitap sayesinde akademik çevrelerce tanınmış ve kendisine “Yaş Müverrih” (Genç Tarihçi) unvanı verilmiştir.

Hayret uyandıran karakteri ve yetenekleri, tarihi olayları kavrama kudreti ve büyük tarihçilerde bulunması lazım gelen güçlü sezgileri sayesinde, zikrettiğimiz kaynak dillerini iyi öğrenerek bilgiye doğrudan ulaşabilen Togan, hem Doğu hem de Batı medeniyetlerinin niteliklerini layıkıyla idrak edebilmiştir. Bu durum kendisine uluslararası akademik çevrelerde büyük ve haklı bir şöhret kazandırmıştır.

Büyük bir tarihçi olma yolunda ilerleyen Togan'ın kişisel gelişimini sağlam temeller üzerine inşa edebilmesi, 1855-1917 yılları arasında altın çağını yaşayan ve söz konusu tarihlerde dünyada emsali bulunmayan Rus Türkoloji mektebi, özellikle de St. Petersburg uleması (en başta kendisini varisi olarak gördüğü V. V. Bartold) sayesinde mümkün olmuştur.
Bugün itibariyle Togan'ın ilmî saygınlığı ve şöhreti yaşadığı dönemi fersah fersah aşmıştır. Kendisine ve eserlerine gösterilen ilgi gerek yurt içinde gerekse yurt dışında hızla artmaktadır. Özellikle Sovyetler Birliği yıkıldıktan sonra Başkurdistan ve Rusya'da Togan âdeta yeniden keşfedilmiş ve bazı eserleri İngilizce, Rusça ve Başkurtcaya tercüme edilmiştir.

Zeki Velidi Togan'ın Türk tarihçiliğinde ve Türk düşünce hayatında mümtaz bir yer işgal ettiği kesindir. Elinizdeki eserde, dünyaca ünlü müverrihi sadece tarihçi yönüyle değil siyasî faaliyetleri ve hayatıyla da okuma imkânı bulabileceksiniz. Togan'ın her yönüyle ele alındığı bu kitabın tamamlanması tam beş yıl sürmüş ve pek çok ilim insanın katkısıyla gerçekleşmiştir. Eser, otuz dört makaleden ve Zeki Velidi Togan Bibliyografyası'ndan oluşmaktadır.