Karşı Darbe CIA İran'da

Kermit Roosevelt

Amerikan ve İngiliz istihbarat teşkilatlarının 1953 İranında ortaklaşa tezgâhladıkları darbe, Ortadoğunun o tarihten bugüne uzanan siyasi yapısını kökten etkiledi. İran petrollerini millileştiren İran Başbakanı Musaddık sokak kargaşalarıyla görevden uzaklaştırıldı. Kamuoyu çalışmaları ile komünizm yanlısı, ihtiyar bir huysuz olarak resmedilen Musaddıka karşı Şahın işbirliği sağlandı. Musaddık ile ters düşen eski İçişleri Bakanı General Za, yeni Başbakan adayı olarak belirlendi ve fitil ateşlendi.AJAX adı verilen bu operasyonu, ABD eski Başkanı Theodore Roosevelt'in yeğeni Kermit Roosevelt yönetti. Kitaba yazdığı önsözle, bugünü anlamak için Ajax Operasyonunun nasıl yorumlanması gerektiğini ifade eden İbrahim Karagül şöyle diyor:Soğuk Savaşın ikiye bölünmüş dünyasını, kamplaşmanın Ortadoğuyu nasıl iç çatışmalara, rejim krizlerine, terör saldırılarına, askeri darbelere, örtülü operasyonlara sürüklendiğini, petrol/iktidar ilişkilerini, kitlelerin nasıl yönlendirildiğini, vatanseverlerin nasıl hain ilan edilip yok edildiğini, ülkelerini iktidar uğruna peşkeş çekenlerin nasıl kahramanlaştırıldığını anlamak için ABD ve İngiliz istihbaratının İran Başbakanı Muhammed Musaddıkı iktidardan devirme yöntemlerini öğrenmek yeterli. Çünkü bu kitap Ortadoğuya, bölgenin geneli üzerindeki ABD/İngiliz denetimine, bu güçlerin denetimi kaybetmemek için neler yapabileceklerine ilişkin bugünkü bakış açımı etkileyen trajik bir olayı konu alıyor. İngiltere ve ABD, CIAin kontrolündeki İran istihbaratı SAVAKla birlikte 1953 yılında Musaddıkı devirmek için AJAX Operasyonu adıyla planladıkları darbe için düğmeye bastı. Operasyonun başına CIAin Ortadoğu Şefi aynı zamanda kitabın yazarı Kermit Roosevelt atandı. ABD ve İngiliz istihbaratının en kirli operasyonlarından biri gerçekleştirildi. Musaddık devrildi, Şah iktidarı yeniden güvence altına alındı… Petrol yine savaşların ana sebebi. Rejim değişikliği projesi hâlâ uygulamada. ABD-İran krizinin tırmandığı, çatışmaların alabildiğine yayıldığı, Türkiyenin de bir şekilde bu kaosun içine sürüklendiği bir dönemde, bugünün Ortadoğusunu, İran-ABD krizini, petrol-iktidar ilişkilerini anlamak için bu kitap çok iyi bir başlangıç. Yeni Ortadoğu Projesini anlamak için Birinci Dünya Savaşı ve sonrası gelişmeleri yeniden okumak gerekiyor. Bölgesel savaşa yol açabilecek ABD-İran krizini anlamak için de Musaddık döneminden başlamak gerekiyor.