15 - 16. Yüzyıllarda Osmanlı Maliyesi ve Defter Sistemi

Bilgin Aydın, Rıfat Günalan

19. yüzyılda Divan-ı Hümayun'un kuruluşuyla şekillenmeye başlayan Osmanlı bürokratik örgütlenmesi, 16. yüzyılın ortalarından kesin çizgilerle birbirinden ayrılmaya başlamış ve bu ayrımın sonucunda devletin bürokratik yapısını temsil eden ve varlığını 19. yüzyıla kadar sürdürecek olan üç büyük teşekkül ortaya çıkmıştır. Devlet mekanizmasının esasını oluşturan bu üç temel kuruluş, zaman içerisinde Divan-ı Hümayun, Bab-ı defteri ve Defterhane adlarıyla tanınmıştır. Yapıları ve yönetim biçimleri bakımından İslam bürokrasi geleneklerinden etkilenen fakat zaman içerisinde özgün birer Osmanlı müessesesi olarak vücut bulan bu teşekküller, faaliyetlerini devam ettirdikleri yüzyıllar boyunca günümüze ulaşan büyük bir arşivi miras olarak bırakmışlardır. Bu çalışmada Osmanlı maliye bürokrasisinin teşekkül dönemi incelenmiş ayrıca 15 ve 16. yüzlıyda Bab-ı Defteri kalemleri tarafından tutulmuş defterler türlerine göre yeniden sınıflandırılarak kronolojik listeleri oluşturulmuş ve defterlerin diplomatik özellikleri ve muhtevası değerlendirilmiştir.